willem van tyrus

 

Over koningen, kruisvaarders en jihadi's
De Levant beschreven door bisschop en historiograaf Willem van Tyrus (ca. 1130-ca. 1186)
Gust De Preter
Universitaire Pers Leuven, 2017
203 p.- ISBN 978-94-6270-117-5

 

In de tijd van de eerste kruistochten (vanaf 1095) sprak en schreef men neutraal over (pelgrims)tocht. Het woord kruistocht (crociata) wordt pas voor het eerst gebruikt door 13e-eeuwse kerkjuristen en werd pas gemeengoed vanaf de 17e eeuw. In de eigentijdse bronnen spreekt men niet van kruisvaarders, maar van (gewapende) pelgrims. In Arabische bronnen werden de kruisvaarders meestal Franken genoemd (ook al was de christelijke bevolking van Outremer zeer divers) en pas vanaf eind 19e eeuw was er sprake van het woordequivalent van kruistochten. Ook behandelt De Preter in zijn eerste hoofdstuk (p.13-26) hoe wetenschappers in de laatste drie eeuwen tegen de kruistochten aankeken en hoe deze werden genummerd (geen consensus!). Daarna heeft hij aandacht voor het koninkrijk Jeruzalem net vóór en ten tijde van Willems carrière. Hoe de veroveraars van Jeruzalem (1099) moeite hadden om hun koninkrijk gestalte en stabiliteit te geven. Daarvoor waren een actief burchtbouwprogramma en wisselende bondgenootschappen noodzakelijk, met Italiaanse handelssteden, met diverse, elkaar rivaliserende moslimkrijgsheren etc. Ook de stichting van de ridderorden van Tempeliers en Hospitaalridders waren belangrijk om continuïteit van de verdediging mogelijk te maken, al bleef er een constant tekort aan troepen. De Preter legt dan kort uit dat er een permanent conflict was tussen settlers en newcomers. De eerste groep Franken had zich gevestigd in Outremer, had elementen van het leven in de oriënt overgenomen en had geleerd compromissen en bestanden af te sluiten met hun moslimburen. De nieuwkomers wilden de ongelovigen te lijf gaan en begrepen de status quo niet. Hun acties stonden dan ook vaak haaks op de belangen van de gevestigde christelijke leiders. Ook onderlinge strijd m.b.t. politieke en persoonlijke belangen, een labiele en zieke koning van Jeruzalem en sterke moslimtegenstanders zorgden in de tijd van Willem van Tyrus voor grote onzekerheid.

Hfd. 2 (p.27-32) geeft een beeld van Willem's leven en zijn werk Chronicon. Hij werd ca. 1130 geboren in een gezin van de eerste generatie westerse immigranten in het koninkrijk Jeruzalem. Tussen ca. 1145-1165 was hij in Frankrijk en Italië waar hij bij bekende professoren studeerde. Na zijn terugkeer – wanneer hij tot priester werd gewijd is onbekend – werd hij kanunnik in Akko (1165), aartsdiaken van Tyrus (1167) en van Nazareth (ca. 1173-1174), rijkskanselier (1174) en aartsbisschop van Tyrus (1175). Koning Amalric stelde hem aan als mentor van zijn zoon (de latere koning Boudewijn IV) en stimuleerde hem wellicht om de geschiedenis van het koninkrijk te schrijven. Ook leidde Willem verschillende diplomatieke missies, o.a. naar Constantinopel en Rome. Zijn enig bewaard gebleven werk Chronicon – ook wel Historia Ierosolymitana genoemd – eindigt vrij abrupt in 1184. Wat daarna gebeurde is onzeker. Hij stierf wellicht in 1184 of in 1186.

In hfd. 3 (p.33-44) analyseert Van Preter Willem's Chronicon (inhoud, structuur, overlevering, bronnen, objectiviteit e.d.). Enkele uitgewerkte, bijzondere themata in de Chronicon worden uitgewerkt in hfd. 4, o.a. Willem & de islam, & de vrouw (lof voor Melisende "een vooruitziende vrouw met een voor haar sekse opmerkelijke wijsheid", die "erin slaagde de nadelen van haar vrouwelijke status te overstijgen"), & de ideale kerkleider, & de ideale kruisvaarder etc.

Hfd. 5 (p.87-188) probeert de ingewikkelde geschiedenis van de Levant in de 12e eeuw in beeld te brengen "met, waar mogelijk, Willems eigen visie op diverse actoren en partijen ... Willem levert commentaar, maar is vanuit zijn diverse functie soms ook mede-actor" (p.87). Eerst behandelt De Preter de koningen van Jeruzalem en de andere leiders van de kruisvaardersstaten, daarna de Hospitaalridders, de Orde van de Tempeliers en andere spelers in Outremer (het Byzantijnse rijk en de Italiaanse maritieme republieken). Uiteraard ook aandacht voor de moslims (Fatimiden, Turken, Seldsjoeken, Nur ad-Din, Shirkuh, Saladin, Assassijnen). Uit zijn woorden blijkt dat Willem pessimistisch is m.b.t. het voortbestaan van het koninkrijk Jeruzalem. Hij kreeg gelijk, maar Saladin's verovering van Jeruzalem (1187) heeft hij niet meer meegemaakt.
De laatste pagina's zijn voor een korte literatuurlijst en de index van personen, partijen, staten en begrippen

Het hele boek is gelardeerd met intermezzi, relevante eigen woorden van Willem. Deze fragmenten komen uit de integrale Nederlandse vertaling van De Preter – monnikenwerk! – die online beschikbaar is op OverKoningen.

Het boek is een voortreffelijke inleiding op de fascinerende periode van de 'kruistochten' aan de hand van woorden van de ooggetuige Willem van Tyrus. Het is De Preter uitstekend gelukt om "ook voor de niet-specialist een status quaestionis [te] bieden over leven en werk van Willem van Tyrus, over zijn heimat, de Levant in de twaalfde eeuw, de diverse hoofdrolspelers en partijen alsook een wetenschappelijk onderbouwde visie op het fenomeen kruistochten" (p.11).

Niets dan hulde voor de auteur!

TOP-aanrader!

© conens & van wiechen drs A. van Wiechen