aanrader bach's johannes passion

 

Johannes Passion van Johann Sebastian Bach
een hoorcollege van Govert Jan Bach 
vol muziekfragmenten, twee cd’s en boek.
Amsterdam: uitgeverij Rubinstein bv, 2015
ISBN 978-90-47617532

 

Musicologe Ellen von Holtz over deze cd's:

Een wegwijzer voor de Passietijd 
Bachs Johannes Passion toegelicht door Govert Jan Bach

De Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach behoort tot de meest geliefde werken in Nederland. Dat blijkt wel uit het grote aantal uitvoeringen die in de weken voor Pasen overal in den lande plaatsvinden. De Johannes Passion vormt daarbij een goede tweede. Toch is dit werk in geen geval de mindere. Er zijn genoeg mensen die de Johannes verkiezen boven de Matthäus. Met name in de Angelsaksische landen geniet dit werk de voorkeur, maar ook in ons land kiezen mensen vaak bewust voor de Johannes. Het evangelie volgens Mattheus is totaal anders dan dat van Johannes. Mattheus is uitgebreider, menselijker, met meer emotie. Dit werk doet een groot appel aan het medelijden van de luisteraar. Johannes is meer de filosoof of de psycholoog, die alles in een kader plaatst van wat er is voorspeld en hoe het leven van Jezus daarin zijn loop moet hebben en zijn toon is directer en rationeler. Hier staat niet de lijdensweg van Jezus voorop, maar diens koningschap. Bach, als zeer gelovig man, kende de Bijbelverhalen goed en schreef daar ook hele andere muziek bij. Het Johannes evangelie bevat minder emotionele momenten dan dat van Mattheus, maar die momenten die er zijn, benadrukt Bach met prachtige aria’s en hij voegt -  als rustpunt - troostrijke, herkenbare koralen in. Hoewel de Johannes Passion korter is en eerder is ontstaan dan de Matthäus Passion, is de eerste beslist geen ‘kleiner’ broertje. Wel kan dit werk worden gezien als de wegbereider. Toen de Johannes Passion op Goede Vrijdag 1724 voor het eerst klonk, was het letterlijk ‘ongehoorde’ muziek.

In een lees-, kijk- en luisterboek van Bach-kenner Govert Jan Bach wordt uit de doeken gedaan wat de achtergronden zijn van de Johannes Passion. Op twee cd’s vertelt Bach op een rustige manier uitgebreid over de voorgeschiedenis en uit welke traditie deze passiemuziek tot stand is gekomen en over de opbouw van het werk. Hij benadrukt wat er nu juist zo speciaal is aan de Johannes Passion, waarin de rol van het volk (door Johannes in het evangelie steeds aangeduid met “de Joden”) getoonzet is in heftige scènes, als ware het een rechtbankdrama. Zelf psycholoog- weet Govert Jan Bach de inhoud van de Johannes Passion uitstekend op zijn waarde te schatten en toe te lichten. In zijn heldere verhaal, gelardeerd met prachtige muziekvoorbeelden, deelt hij zijn grote kennis. Zo horen we iets van de muziek die in Leipzig geklonken heeft voordat Bach er in 1723 aangesteld werd en hoe Bach zelf de uitvoering van zijn Johannes Passion met bepaalde cantatewerken voorbereidde. Ook komen de verschillen met de drie jaar later ontstane Matthäus Passion aan de orde en de bewerkingen die Bach zelf in de daaropvolgende jaren, tot vlak voor zijn dood, van zijn Johannes Passion maakte.

Deze uitgave is een verrijking voor wie meer wil weten over de muziek en de achtergronden. Twee uur luister- (en kijk)plezier met zoveel - vaak diepgravende – informatie, dat opnieuw beluisteren zeker de moeite waard is.

In het bijbehorende boekje staat van alle negen hoofdstukken een samenvatting en een mooie bijpassende afbeelding. Verder zijn hier de tracks van de cd’s te vinden (wat terugluisteren van bepaalde passages gemakkelijker maakt), een uitgebreide literatuurlijst en de verwijzing naar de cd’s waarvan de muziekfragmenten die Govert Jan Bach laat horen, afkomstig zijn. Het is bijna misdadig dat die vrijwel altijd weggedraaid worden, maar de verteller moet door met zijn verhaal. Gelukkig staan de cd’s van alle uitvoeringen vermeld, zodat iedereen die dat wil de complete werken kan terugvinden om zelf thuis te beluisteren. En met de voorkennis uit het luisterboek beluister je de muziek van Bachs Johannes Passion met andere oren.

Govert Jan Bach heeft heel in de verte dezelfde stamvader als zijn beroemde achternaamgenoot maar is geen directe familie. Hij was jarenlang werkzaam als pastoraal psycholoog in de psychiatrie en wist met muziek mensen te bereiken. Voor de Concertzender verzorgt hij het programma Geen dag zonder Bach. Vorig jaar verscheen zijn eerste luisterboek over, de Matthäus Passion, waarin hij op vier cd’s de achtergronden van Bachs beroemdste Passion ontrafelde (rechts). Hier gaat hij uitgebreid in op het leven van Bach en de culturele en religieuze context, wat hij in het boek over de Johannes Passion niet meer herhaalt.

Aanraders:
Bach St John Passion, door The Monteverdi Choir en The English Baroque Soloists en uitstekende solisten  o.l.v. John Eliot Gardiner. Voor wie de Johannes Passion van Bach in zijn geheel wil beluisteren, is de uitvoering van John Eliot Gardiner op het label Soli Deo Gloria (SDG 712) beslist een aanrader (rechts).

John Eliot Gardiner, een van de grootste Bach-kenners en -uitvoerders van onze tijd, heeft in 2014 ook een prachtig boek geschreven over het leven, de werkwijze en de muzikale context van Johann Sebastian Bach: Bach - Muziek als een wenk van de hemel. Het is uitgegeven bij De Bezige Bij (rechts). 

 

© Ellen von Holtz