tovenaar vergilius

De tovenaar Vergilius
Een tekstuitgave van: Virgilius. Van zijn leven, doot, ende van den wonderlijcken wercken die hi dede by nigromancien ende by dat behulpe des duvels (Antwerpen circa 1525)
door Piet J.A. Franssen
Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2010
 Middelnederlandse tekstedities 12
143 blz., ingenaaid, geïllustreerd (deels in kleur)
ISBN 978-90-8704-146-5

Het boek bestaat uit een goede en uitgebreide inleiding op de Middeleeuwse tovenaar Virgilius in tekst en in beeld (p. 7-72). Natuurlijk komt de vraag aan bod: hoe is het mogelijk dat een zó geëerd Romeins dichter ook later als tovenaar werd gezien?
De Romeinse dichter Publius Vergilius Maro (70-19 vC) was en is nog steeds beroemd om zijn Herderszangen, zijn leerdicht Het Landleven en vooral om zijn laatste werk de Aeneïs,over de avonturen van de Trojaan Aeneas en zijn zoontje. Zijn werk werd gelezen, gebruikt op scholen en was een vast onderdeel in de opvoeding van de Romeinse jeugd. Ook in de middeleeuwen bleef men Vergilius lezen. Mantua was er trots op dat de dichter in de directe omgeving was geboren en eerde hem in de dertiende eeuw met twee standbeelden.
Iedereen kende zijn werk en ook vroeg-christelijke schrijvers. In een van Vergilius' Herderszangen  (nr. 4) is sprake van de geboorte van een knaapje dat het begin van gelukkige tijden aankondigt. Hierin zagen christenen de profetie van de geboorte van Jezus; Vergilius (Virgilius) dus als profeet; vandaar in de middeleeuwen als profeet tussen andere profeten afgebeeld!

In de twaalfde eeuw begon Virgilius als geleerde steeds belangrijker te worden; hij was een zó geleerd man dat hij wonderen kon verrichten. Zijn werkterrein was Rome en Napels, de stad die hijzelf zou hebben gesticht. Hij maakte een vlieg die andere vliegen op een afstand hield; daardoor raakte Napels eindelijk bevrijd van een vliegenplaag. Weer een andere schrijver meende dat Virgilius het luchtdicht bewaren van vlees had uitgevonden, zodat het maar liefst vijfhonderd jaar goed bleef. Hij vond een robot uit die de nachtelijke misdaad de kop indrukte. Wie zich na de avondklok nog op straat waagde, werd door deze metalen ruiter-robot neergemaaid!
Het aantal wonderdaden van de geleerde groeide gestaag met de eeuwen .... het door Franssen nu uitgegeven boekje (circa 1525 in Antwerpen gedrukt) geeft een opsomming van de belangrijkse verhalen (aantal: 26) die begin zestiende eeuw in Europa werden doorverteld, bewerkt en - dankzij de boekdrukkunst - een steeds grotere verspreiding kenden. De Middelnederlandse tekst (met woordverklaring en commentaar, p.73-113) is ook voor leken goed te lezen en we hebben genoten van "deze" tovenaar Virgilius, die zo heel anders is dan de "historische" dichter Vergilius. Virgilius die een luchtbrug kon maken, Virgilius die door een vrouw in een mand te kijk werd gezet maar gruwelijk wraak nam, Virgilius die muren van water en lucht kon toveren en een prachtig paleis bouwde, de sultansdochter ontvoerde, de sexuele lust van de inwoonsters van Rome trachtte te dempen en uiteindelijk zichzelf probeerde te verjongen (maar dát liep erg slecht af!). Prachtig om te lezen.
In de toelichting plaatst Franssen het boek in zijn tijd, welke zestiende-eeuwer las het en vooral hoe?  Met een lach - drie keer waren vrouwen Virgilius te slim af! -maar ook met angst. Want de schalk Virgilius met zijn zwarte magie leek wel een duivelsmaatje, een antichrist!

Dit boek is voor iedereen die een warm hart heeft voor geschiedenis, Middelnederlandse literatuur en vooral voor iedereen, die nieuwsgierig is naar de metamorfose van een Romeinse dichter naar een (laat)middeleeuwse tovenaar. 

 

© conens & van wiechen drs. A. van Wiechen