vertaling homerische hymnen

 

Homerische hymnen
vertaling Arthur S. Hartkamp
Groningen: Uitgeverij Ta Grammata, 2011
xv, 162 p., met Griekse tekst en Nederlandse vertalling
in de reeks Obolos: XVII
ISBN978-90-808942-0-4

De collectie van Homerische hymnen bestaat uit 33 korte en lange gedichten die zeer waarschijnlijk NIET door Homerus werden geschreven, maar traditioneel wordt de oud-Griekse gedichtenverzameling wél zo naar hem genoemd. De hymnen werden overgeleverd via middeleeuwse handschriften. Enkele dateren uit de zevende of zesde eeuw vC (dus min of meer de tijd van Homerus), andere zijn veel later en worden gedateerd van de vijfde eeuw vC tot de vierde eeuw nC.

Gemeenschappelijk hebben ze het onderwerp (leven en acties van de goden) en de driedelige structuur, nl. begin (introductie van de godheid aan wie de hymne is opgedragen), middendeel (kenmerkende eigenschappen van de godheid of een scène uit diens leven) en einde (afscheid van de godheid, verzoek aan de god en aankondiging van een ander gedicht). Heet hangijzer onder wetenschappers is de functie van de hymnen. Werden ze gezongen en voorgedragen in het kader van religieuze festivals en in wedstrijdverband? Is de inhoud direct verbonden met de cultus van de bezongen godheid? Of zijn ze bedoeld om voorgedragen te worden tijdens besloten drinkgelagen?

Deze vragen laten we maar over aan de kenners. In dit boek lezen we in mooi en krachtig Nederlands een vertaling van de gedichten. Niet zomaar een vertaling, maar een die het oude Grieks na staat, nl. een vertaling in hexameters, én het is een tweetalige uitgave. Vooral dát vond ik erg leuk. Hoewel mijn gymnasiumtijd al ver achter me ligt en ik beslist geen 'alpha' was, bracht deze tweetalige uitgave mij weer heel wat Griekse woordjes en Grieks-gepuzzel in herinnering. Na elke pagina kwamen steeds meer woorden me bekend voor. Feest van herkenning. Goed voor de 'grijze cellen'!

Omdat ik een lezing over het goddelijk eiland Delos voorbereid, was ik vooral geïnteresseerd in de vertaling van de zgn. Delisch Apollo-hymne, mét een prachtige beschrijving van het handje klap tussen de zwangere Leto en het kale rotseiland Delos. Leto somt de voordelen op voor dit miezerige eiland als het haar de mogelijkheid biedt daar haar zoon te baren. Delos wil dat graag, maar is Apollo - eenmaal geboren - dan wel te vertrouwen en zal hij Delos "dat immers zo rotsig en hard is van bodem" niet minachten?
En Delos vraagt zich af of de nieuwe god het eiland niet  ".... diep in zee zal stoten,
waar ik dan altijd boven mijn hoofd door machtige golven
zal worden overspoeld. Hij zal dan een ander land zoeken
dat hem bevalt en daar een bosrijk heiligdom stichten.
Ik zal door inktvissen worden bewoond en donkere robben,
niet in hun holen gestoord, omdat ik geen mensen meer huisvest" (p.39).
Leto legt de gevraagde eed af dat dat niet zal gebeuren en Delos is "allergelukkigst om de geboorte van Phoibos, de god met het feilloze boogschot". ..... 

De meest 'Homerische' hymne is die aan Aphrodite: "Muze, verhaal ons de daden der gouden godin Aphrodite!" waarin wordt verteld over de grote macht die deze godheid had, zowel over de mensen als over de goden. Slechts drie godinnen waren immuun voor haar (Athena, Artemis en Hestia), alle andere goden kon ze wel verleiden. Zelfs bracht ze herhaaldelijk Zeus' hoofd op hol. De oppergod strafte haar door haar verliefd te laten worden op een sterveling, nl. de "fiere" Anchises (uit deze verhouding werd Aeneas geboren).
Verder een hymne aan Dionysus, waarin we lezen over diens ontvoering door piraten, de zeer korte hymne aan Athena "met Ares houdt u zich bezig met wat de oorlog betreft" die eindigt met "wees gegroet, godin, en schenk ons vrede en voorspoed!" ....

Homerische Hymnen lees je niet van kaft tot kaft in één ruk uit. Het is een boek dat je blijft bezighouden. Je legt het weg en pakt het weer op vanwege de prachtige mythen rond oude goden, vanwege de tijdloosheid van het menselijk streven de goden te paaien en een gunst te vragen, vanwege de herinnering aan het oude Grieks en vanwege de beeldende beschrijvingen (ik zag in gedachten het eiland Delos al overspoeld met inktvissen).

© conens & van wiechen - drs. A. van Wiechen