aanrader marcus antonius & cleopatra

 

Marcus Antonius en Cleopatra
geschreven door Adrian Goldsworthy
vertaald door Pieter de Smit
Amsterdam: Ambo, 2012
456 p., kleuren ill., pbk - ISBN 978-90-263-2335-5

 

Al heel lang ben ik geïntrigeerd door Cleopatra en niet vanwege al die roddels die al eeuwenlang over haar verteld worden. Ik probeer Cleopatra juist altijd te plaatsen in haar historische ambiance.
Goldworthy doet dat in dit boek met zowel Marcus Antonius (MA) als Cleopatra. Beiden volgt hij als het ware vanaf hun geboorte in parallelle, chronologische hoofdstukken. Pas op pagina 246 ontmoet MA Cleopatra. In de pagina's daaraan voorafgaand beschrijft de auteur de economische, politieke en militaire aspecten van de derde tot eerste eeuw vC. Tijd van burgeroorlogen tussen Romeinen onderling, van botsende macho's en van veroveringen én nederlagen zowel in het oosten als westen. Ook de wording van het Ptolemaeën-bestuur over Egypte wordt goed beschreven. Eerlijk geeft Goldsworthy aan wat allemaal niet bekend is of welke aspect van een bepaald gebeurtenis door welke antieke auteur - al dan niet bevooroordeeld - naar voren is gebracht. Het feit dat hij een militair historicus is, komt in dit boek duidelijk (soms ietsjes té! naar mijn smaak) naar voren. 

Aristocratische Romeinse families berichtten vrienden en familieleden als de vrouw des huizes ging bevallen. Dat gebeurde ook op 14 januari 83 vC toen Julia, de vrouw van Marcus Antonius, in haar kraambed lag. Het zoontje was gezond en kreeg de naam van zijn vader. Zo laat Goldworthy de lezer kennis maken met MA en vertelt wat de Romeinse riten waren rond een geboorte en uit welke familie vader Marcus en moeder Julia stamden.

In 69 vC (of iets eerder in 70 vC?) werd aan het Alexandrijnse hof een dochter geboren: Cleopatra VII. Haar vader was waarschijnlijk koning Ptolemaeus XII Auletes, de Hoboïst. Wie haar moeder was, is niet duidelijk. De koning had nog enkele kinderen o.a.: Arsinoë, Ptolemaeus XIII (geboren 61 vC) en Ptolemaeus XIV (geboren rond 58 vC). We weten niets met betrekking tot de opvoeding van deze kinderen. Aangezien de beroemdste geleerden voor kortere of langere tijd in Alexandrië verbleven, hadden de koninklijke kindjes ongetwijfeld goede leermeesters. In ieder geval bleek Cleopatra een verstandige meid met een goed stel hersens en leerde ze verschillende talen vloeiend spreken.

In ruim tweehonderd pagina's lezen we hoe Cleopatra na haar vaders dood probeerde haar koninklijke hoofd boven water te houden, terwijl de kliek rondom haar broer en echtgenoot tegen haar intrigeerde. Hoe Julius Caesar primair een belangrijke politieke 'strohalm' voor haar was, maar hij werd tevens haar minnaar en vader van haar eerste kind. Na de moord op Caesar kwam diens erfgenaam en per testament geadopteerde zoon Octavius naar voren.  Deze Gaius Julius Caesar Octavianus (de latere keizer Augustus) ontpopte zich als leider en trad op samen met MA tegen Caesar's moordenaars. Goldworthy vertelt uitgebreid over de grote interne spanningen in Rome, over de relaties tussen de hoofdpersonen en hun ego's en hun eega's, over militaire acties tegen elkaar en tegen vijanden van Rome, zoals de Parthen in het oosten.

Haarfijn legt Goldworthy uit hoe het kwam dat de Romeinen uiteindelijk - gemani-puleerd door Octavianus - een grote antipathie tegen MA gingen koesteren. MA die zich zó on-Romeins gedroeg, die zijn trouwe echtgenote Octavia (de oudere zus van Octavianus) in de steek liet, die het 'decadente' leven van die Egyptische vorstin deelde bij wie hij drie kinderen kreeg, etc. etc. Uiteindelijk wist Octavianus, die zeker geen burgeroorlog wilde beginnen, de senaat zo te manipuleren dat Cleopatra als kwade genius werd gezien. Zíj was Rome's vijand. Rome verklaarde háár de oorlog. Er volgden een hele serie militaire acties op zee en op land. Het sluitstuk was de zeeslag bij Actium op 2 september 31vC.

Cleopatra en MA leden een nederlaag, maar konden nog wel Alexandrië bereiken. MA hoorde het onjuiste gerucht van Cleopatra's zelfmoord en probeerde zichzelf te doden. Toen bleek dat Cleopatra nog leefde, werd de zwaargewonde MA naar het mausoleum gebracht waar Cleopatra verbleef. Hij werd naar binnen gehesen en daar stierf hij
- volgens Cassius Dio - "in de armen van Cleopatra". Cleopatra pleegde uiteindelijk op 10 augustus 30 vC in haar mausoleum zelfmoord; "niemand weet precies hoe zij aan haar eind is gekomen" (Cassius Dio). Haar zoontje Caesarion werd op zijn vlucht gedood. Cleopatra's kinderen bij MA werden door Octavia opgevoed.

Cleopatra had de pech dat zij werd overwonnen en dat haar overwinnaar de geschiedenis liet schrijven. Octavianus (keizer Augustus) had tot zijn dood in 14 nC de tijd om het verhaal van de geschiedenis te beïnvloeden. Misschien konden de Romeinen Caesar en MA het allemaal wel niet helpen: die Egyptische vrouw Cleopatra was de verleidster! De geschiedschrijving is gekleurd en Goldworthy maakt dat goed duidelijk.
Cleopatra was niet de in ezelinnenmelk badend (trouwens, een moderne mythe!) decadente, wulpse, schone, ze was een intelligente vrouw die in moeilijke en chaotische tijden probeerde het Ptolemaeën-koningschap over een min of meer onafhankelijk Egypte voort te zetten.

Goldworthy schrijft goed en boeiend. Achterin het boek: stambomen - zeker bij de familie van de Ptolemaeën is dat geen overbodige luxe! -, chronologisch overzicht, verklarende woordenlijst, beknopte bibliografie, noten en een alfabetisch register.

TOP aanrader om veel te weten te komen over de kopstukken van Cleopatra's tijd en hun interactie ten opzichte van elkaar. Het boek beperkt zich niet tot Cleo & MA, nee, iedereen komt ruim aan bod.
Cleopatra krijgt langzaam maar zeker weer haar terechte plaats in de gebeurtenissen van de eerste eeuw vC terug!
Prachtig boek!

© conens & van wiechen drs. A. van Wiechen